Bası Yarası (Yatak Yarası) Basınç Ülserleri Nedir?
Bası Yaraları/Yatak Yaraları/Basınç Ülserleri adlarıyla da tanımladığımız, ciltte ve altta yatan dokuda, başlıca ciltte uzun süreli baskı olmasından kaynaklanan yaralanmalardır. Yara, patolojik bir nedenden dolayı oluşan hasarlardır.
Herkesin başına gelebilir, ancak genellikle yatağa mahkum olan veya uzun süre sandalyede veya tekerlekli sandalyede oturan insanları etkiler.
Bası Yaralarının Belirtileri Nelerdir?
Bası yaraları, vücudun herhangi bir bölümünü baskı altına sokabilir. Bası yaraları, topuklar, dirsekler, kalçalar ve omurganın tabanı gibi vücudun kemikli kısımlarında en yaygın olanlardır.
Genellikle yavaş yavaş gelişir, ancak bazen birkaç saat içinde de oluşabilir.
Bası Yaralarının Erken Belirtileri Nelerdir?
Basınç ülserinin erken belirtileri şunları içerir:
• Cildin bir kısmının rengi soluklaşmaya başlar – soluk tenli insanlar kırmızı lekeler alırken, koyu tenli insanlar mor veya mavi lekeler alırlar
• Rengi solmaya başlayan deriye, parmakla basıldığında renk beyazlaşmaz.
• Sıcak, süngerimsi veya sert hisseden bir cilt durumu
• Etkilenen bölgede ağrı veya kaşıntı
Yatak Yarası Tedavi Yöntemleri
Yatak Yarası / Bası Yaralarının tedavi yöntemleri yaranın şiddetine göre değişkenlik göstermektedir.
Bazı insanlar için küçük hemşirelik bakımı gerektiren bir rahatsızlıktır. Diğerleri için ciddi olabilir ve kan zehirlenmesi gibi hayati tehlike oluşturan komplikasyonlara neden olabilirler .
Basınç ülserlerinin daha da kötüleşmesini önleme ve iyileşmelerine yardımcı olmanın yolları şunlardır:
• İyileşme sürecini hızlandıran ve basıncı hafifletmeye yardımcı olabilecek özel pansumanlar ve ürünler uygulamak
• Hastanın pozisyonunuzu taşıyarak düzenli olarak yön değiştirmesini sağlamak
• Özel olarak tasarlanmış statik köpük şilteler veya minderler veya sabit hava akışı sağlamak için pompalı dinamik şilteler ve minderler kullanılması
• Sağlıklı, dengeli ve hastanın yapısına uygun bir diyet yemeğinin belirlenmesi
• Yarayı temizleme ve hasarlı dokuyu temizleme işlemi (debridman)
• Hasar görmüş dokuyu çıkarmak ve yarayı kapatmak için yapılan ameliyat bazen en ciddi vakalarda kullanılır.
Bası Yaraları En Çok Kimlerde Görülür?
Herhangi bir kişi bir baskı ülseri alabilir, ancak aşağıdaki şeyler onları şekillendirme olasılığını artırabilir:
• 70 yaşın üstünde olmak – yaşlı insanların hareketlilik sorunları olması ve dehidrasyon ve diğer faktörler yüzünden daha kolay zarar görebilecek cilde sahip olma olasılığı daha yüksektir.
• Hasta yatağıyla ya da ameliyat sonrası yatağa hapsolmak
• Vücudun bir kısmını veya tamamını hareket ettirememe (felç)
• Şişmanlık
• İdrar kaçırma ve bağırsak inkontinansı
• Zayıf bir diyet
• Kan alımını etkileyen, cildi daha kırılgan yapan veya hareket problemlerine neden olan tıbbi durumlar – diyabet , periferik arter hastalığı , böbrek yetmezliği , kalp yetmezliği , multipl skleroz (MS)ve Parkinson hastalığı
Basınç ülserleri (yaralar) için tedavi seçenekleri tipik olarak konumunuzu düzenli olarak değiştirmeyi, basıncı azaltmak veya azaltmak için özel yatakları ve ülseri iyileştirmeye yardımcı olan sargıları kullanarak içerir.
Yatak Yarasına Pansuman Nasıl Yapılmalıdır?
Basınç ülserlerini korumak ve iyileşme sürecini hızlandırmak için özel olarak tasarlanmış sargılar kullanılabilir.
Bu pansumanlar şunları içerir:
• Aljinat pansumanlar – bunlar deniz yosunundan yapılır ve iyileşme sürecini hızlandırdığı bilinen sodyum ve kalsiyum içerir
• Hidrokolloid yara örtüleri – çevredeki sağlıklı cildi kuru tutarken ülserde yeni cilt hücrelerinin büyümesini teşvik eden özel bir jel içerir
• Diğer pansuman türleri – köpükler, filmler, hidrofiberler / jelleşme lifleri, jeller ve antimikrobiyal (antibiyotik) pansumanlar gibi de kullanılabilir
• Negatif basınçlı yara tedavileri
Bakıcınıza, baskı ülserinizin yönetimi için ne tür bir kıyafet kullandıklarını sorun.
Gazlı bez sargısı, basınç ülserlerinin önlenmesi veya tedavisi için önerilmez.
Yatak Yarası İçin Kremler/Merhemler
Topikal antiseptik veya antimikrobiyal (antibiyotik) kremler ve merhemler genellikle basınç ülserlerinin tedavisi için önerilmez. Yani yara için uygun olmayan kremler ve merhemler olumlu tedavi sonucu vermez.
Ancak inkontinans nedeniyle tahrip olmuş veya tahriş olmuş cildi korumak için bariyer kremler gerekebilir.
Hasar Görmüş Dokunun Kaldırılması (Debridman)
Bazı durumlarda, iyileşmesine yardımcı olmak için ölü ülseri basınç ülserinden çıkarmak gerekebilir. Bu debridement olarak bilinir.
Az miktarda ölü doku varsa, özel olarak tasarlanmış sargılar kullanılarak çıkarılabilir.
Büyük miktarlarda ölü doku, aşağıdakiler kullanılarak çıkarılabilir:
• Yüksek basınçlı su jetleri
• Ultrason
• Neşter ve forseps gibi cerrahi aletler
Bir lokal anestezik (bir sargıyla tedavi altına değilse) debridman size bir acıya neden olmadığı sürece ülser etrafındaki alanı uyuşturmak için kullanılmalıdır.
Bası Yaraları / Yatak Yaralarının Aşamaları Nelerdir?
I. Aşama Bası Yarası (Eritem)
Bu evrede, deri bütünlüğü bozulmamış olan lokalize alanda ciltte deri rengi ve dokusu değişkenlik göstermişken, doku da bütünlük bozulmaz, parmakla basıldığında kızarıklık solmaz; cildin normal haline dönmesi 30 dakikadan fazla zaman alır. Cildin baskı gördüğü alandaki basınç kaldırıldığında cildin eski haline dönüp iyileşmesi kolay olur ve uzun zaman almaz. Deri rengi koyu olan kişilerde rengin öneminden önce ağrı, ısı ve sertlik gibi özellikler aranır, çünkü değerlendirme renge göre daha kolay olacaktır.
II. Aşama Bası Yarası – Deri Altı (Dermis) Tabakasının Kısmi Kaybı
Bu aşamada epidermiste yani cilt üzerinde yüzeysel kayıplar başlamış, deri bütünlüğü bozulmuştur. Ciltte şişlikler başlamış, yara görülebilir hale gelmiş olup, derin doku kaybı oluşmamıştır. Kırmızı veya pembe, nemli ve rüptüre serum dolu büller görülmektedir. Bu noktada baskı azaltıldığı taktirde, yatak yarası en kısa sürede iyileştirilebilmektedir.
III. Aşama Bası Yarası – Tam Kalınlıkta Deri Kaybı
Bu aşamada doku kaybı ilerlemiş bir aşamaya gelir ve derin bir çukur oluşur. Akıntı veya kötü koku varsa enfeksiyon kapma riski artmıştır, yara içi doku ölümü ilerlemiş ve ağrı hissi kalmamıştır, sinir lifleri ölmüştür, yarada kanallar veya tüneller oluşmuştur, nekrotik doku oluşmuştur, yarada cilt altı yağ dokusu görülmeye başlamıştır, anatomik değişiklik görülmeye başlamıştır, yara derinleşmeye başlamıştır. Bu aşamada baskının kaldırılması durumunda, tedavi hassas bir aşamaya gelmiş olup tedavinin sürdürülmesi ve iyileşmesi aylarca sürebilir.
IV. Aşama Bası Yarası – Yoğun Kemik, Doku ve Deri Kaybı
Bu aşamada dekübit ülseri dediğimiz; kemik, kas ve tendonları içeren yoğun ve kalın doku kaybı oluşmuştur. Cilt yüzeyinden kemiğe kadar olan bölgedeki tüm dokular hasarmış görmüştür. Yara içinde kas, kıkırddak, tendon, ligament ve kemik dokusu görülmektedir ve doku ölümü gerçekleşmiştir. Deri kenarları kıvrılmış, sarı nektorik doku veya eskar oluşmuş olup, yara içi büyük ve derin tüneller meydana gelmiştir. Oluşan bu nekrotik doku yeri gelir doku kaybını bile gizleme aşamasına gelmiş olabilir. Bu bölgedeki baskı giderilse bile yaranın iyileşme aşaması hem çok uzun olup, hem de zahmetli ve masraflıdır.